Czy powinniśmy bać się polskich gatunków nietoperzy?

Nietoperze to zwierzęta, wokół których narosło wiele legend. Mówi się, że wplątują się ludziom we włosy lub że wysysają ich krew. Ze względu na to, że najchętniej spędzają czas w ciemnych, wilgotnych pomieszczeniach i żywią się krwią, przypisuje się im mroczne zdolności. Nietoperze od wieków budziły w ludziach lęk, nie tylko za sprawą swojego wyglądu, ale i bezszelestnego poruszania się. Wiele z tych legend jednak jest nieprawdą. Niektóre nietoperze rzeczywiście wysysają krew, ale nie ludzką. W Chinach wręcz uważa się je za zwierzęta przynoszące... szczęście. Jaka jest prawda i czy nietoperze mogą stanowić zagrożenie dla człowieka?

Czym jest nietoperz?

Nietoperz to małe stworzenie, ssak łożyskowy, który potrafi latać. Na świecie wyróżnia się ponad 1300 gatunków nietoperzy, w Polsce żyje ich 26. Ssaki te występują w całej Europie. Niektóre z gatunków nietoperzy są tak duże, że rozpiętość ich skrzydeł sięga 1,5 metra! Nie można się zatem dziwić, że nietoperzom przypisano magiczne moce i że przez stulecia traktowano je jak latające potwory.

Nietoperz to jedyny ssak, który potrafi wisieć głową w dół. Potrafi również naprzemiennie ruszać skrzydłami. W naszym kraju nie musimy obawiać się tych zwierząt, bo wszystkie gatunki nietoperzy są owadożerne. Dodatkowo, zjadają komary, także są całkiem pożyteczne. Ryzyko zakażenia wścieklizną przez nietoperze, jest niewielkie. Ssaki te nie gryzą ludzi, chyba że chwyci się je za pomocą gołej ręki. Wtedy się bronią i rzeczywiście mogą ugryźć.

Co niezwykłego jest w nietoperzach?

Ssaki te są niezwykłe nie tylko dlatego że potrafią latać i wisieć głową w dół, ale również dlatego że posługują się echolokacją, dzięki której świetnie orientują się w otaczającej przestrzeni. Ludzka głowa, niezależnie czy z bujną fryzurą czy też jej brakiem, jest dla nich dużą przeszkodą, którą są w stanie szybko wychwycić. Nietoperze nie atakują ludzi.

Przyrodnicy przypominają również, że polskie nietoperze nie piją krwi. Wampiry, które odżywiają się wyłącznie krwią innych zwierząt, występują głównie w Ameryce Południowej. W naszej szerokości geograficznej nietoperze nie są zagrożeniem dla człowieka. W Polsce wszystkie gatunki nietoperzy są owadożerne, pełnią ważną rolę w ograniczaniu populacji komarów. Na świecie można spotkać gatunki odżywiające się nektarem roślin, owocami, krwią a nawet rybami.

„Nietoperze regulują populacje owadów i często dzięki nim oszczędzamy miliony złotych, które wydalibyśmy na środki ochrony roślin. Ponadto nietoperze, mieszkające w innych rejonach świata i odżywiające się nektarem, zapylają wiele gatunków roślin, przez co mogą być sprzymierzeńcami biznesu. Agawa, którą wykorzystuje się do produkcji tequili, jest zapylana właśnie jedynie przez nietoperze. Z kolei owocożerne gatunki przyczyniają się do odnowienia lasów tropikalnych” – wyliczają Wojciech Olma i Katarzyna Sycz.

Dlaczego nietoperz śpi głową w dół?

Nietoperze upodobały sobie miejsca trudno dostępne dla drapieżników. Bezpieczeństwo zapewniają im np. wysokie stropy jaskiń. Tam mogą spokojnie spać. Ich przednie kończyny przekształcone są w skrzydła i służą do lotu aktywnego, a więc jedyną opcją zawiśnięcia jest dla nich złapanie się tylnymi łapkami.

Zanim zasną, nietoperze udają się na wieczorne łowy. Bywa, że polujący nietoperz wpada do mieszkania. Co wtedy zrobić?

„Jeśli nietoperz znajdzie się w naszym domu i lata po pomieszczeniu, należy otworzyć okno, zgasić światło i dać mu chwilę spokoju na odnalezienie drogi. Jeśli nietoperz usiadł gdzieś na ścianie, na szafie lub na firance, możemy nałożyć na niego otwarte pudełko, podłożyć kartonik i tak zabezpieczonego wynieść na zewnątrz i wypuścić” – tłumaczą przyrodnicy.

Dodają, że jak każde zwierzę, potrafią się bronić. Ugryzienie tych ssaków nie wyrządzi dużych obrażeń, ale należy unikać dotykania ich gołą ręką. Dlatego pomocy najlepiej jest im udzielać w grubych rękawicach.

Wyzwanie: podsłuchiwanie nietoperzy

Nietoperze można samodzielnie obserwować lub nasłuchiwać. Obserwacje, w terenie bytowania nietoperzy, są – zdaniem przyrodników – prostsze, niż nasłuch. Wystarczy dowolnego wieczoru, pomijając okres zimowy, wyjść na dwór. Do nasłuchiwania nietoperzy potrzebny jest detektor ultradźwiękowy. Urządzenie to przetwarza dźwięki wydawane przez nietoperze na takie, które jest w stanie usłyszeć człowiek. Dźwięki są na tyle charakterystyczne, że można dzięki nim rozpoznać gatunek nietoperza.

„Nietoperze wydają dźwięki na częstotliwości w granicach 16-120 kHz, natomiast ludzkie ucho jest w stanie usłyszeć dźwięki do 20 kHz. Te niższe odgłosy jesteśmy w stanie usłyszeć, jednak jest to tylko namiastka repertuaru dźwięków” – mówią Wojciech Olma i Katarzyna Sycz.

Osoby zainteresowane obserwacją nietoperzy mogą dołączyć do Sekcji Teriologicznej Koła Leśników UP. Zimą przyrodnicy prowadzą monitoring tych zwierząt, a w lecie okazjonalne odłowy. Członkowie sekcji mogą wówczas oglądać nocne ssaki z bliska. Grupa kontaktuje się ze sobą poprzez stronę FB https://www.facebook.com/SekcjaTeriologicznaKolaLesnikowUp/

Więcej o nietoperzach można dowiedzieć się również podczas Międzynarodowej Nocy Nietoperzy. Od 1997 r. na mocy porozumienia o ochronie populacji nietoperzy europejskich organizowana jest ona w ostatni weekend sierpnia.

Czy nietoperz wysysa krew?

Specyfika gatunków nietoperzy jest rozmaita, ale te, które żyją w naszej szerokości geograficznej nie są w stanie człowiekowi wyrządzić istotnej krzywdy. Wszystkie polskie nietoperze są owadożerne, zjadają komary, ćmy, chrząszcze. Na świecie możemy spotkać gatunki ssaków, które żywią się rybami, a także nektarem roślin.

Legendy o krwiożerczych nietoperzach nie wzięły się jednak znikąd. W Ameryce Południowej zamieszkują gatunki, które odżywiają się krwią. Nazywane wampirami, atakują ludzi, tworząc na ich skórze drobne ranki, z których wysysają krew. Najczęściej atakują w czasie snu, a efektem ich wizyty są niewielkie strupy, które rano można zaobserwować na rękach, nogach czy stopach. Nietoperze te są bardzo groźne nie względu na to, że wysysają krew (bo nie są w stanie jej wyssać z człowieka), ale ze względu na to, że przenoszą różne choroby, m.in. wściekliznę.

W Ameryce Środkowej i Południowej nietoperze wampiry stały się prawdziwą plagą. Do walki z nimi wykorzystuje się wszelkie środki, nie tylko polegające na niszczeniu jaskiń, w których chętnie bytują te ssaki, ale również na stosowaniu leków i trucizn zabijających nietoperze.

Czy nietoperz może mieć wściekliznę?

Nietoperze mogą przenosić wirus wścieklizny RNA z rodzaju Rhabdoviridae. Jest to wirus śmiertelny dla człowieka, prowadzący do niewydolności oddechowej, ale w Polsce nie obserwuje się przeniesienia go ze ssaków na ludzi. Nietoperze natomiast mogą zarazić domowe zwierzęta, m.in. koty czy psy.

Jeśli w naszym domu, na strychu lub w piwnicy, odkryjemy nietoperze, nie dotykajmy ich gołą ręką. Najlepiej jest uchylić im okna i drzwi, pomagając odnaleźć drogę wyjścia. Jeśli nietoperze nie odfruną, warto zgłosić się po pomoc do profesjonalisty i w żadnej mierze się do nich nie zbliżać. Ma to znaczenie nie tylko ze względu na to, żeby się niczym nie zarazić, ale również dlatego że nieumiejętne chwytanie nietoperzy może połamać im skrzydła. Pamiętajmy, ze w Polsce te ssaki są pożyteczne.

Jak można zarazić się wścieklizną od nietoperza?

Wścieklizną od nietoperzy można zarazić się w przypadku kontaktu śliny ssaka z uszkodzoną powierzchnią skóry czy otwartą raną. Nietoperz może też zarazić domowe zwierzę, które następnie przeniesie wirus wścieklizny na człowieka, ale warto pamiętać, że są to rzadkie przypadki.

Pamiętajmy, że nietoperze nie atakują ludzi, nie stanowią więc dla nas zagrożenia. Jeśli jednak chwycimy nietoperza gołymi rękami, ssak może nas ugryźć.

Objawy wścieklizny

Istnieje większe ryzyko zarażenia się wirusem wścieklizny od dzikich zwierząt czy zwierząt domowych chorych, niż od nietoperza. Zwierzęta dzikie (np. lisy) mogą stanowić zagrożenie dla ludzi. Ugryzienie wściekłego lisa jest wskazaniem do jak najszybszej wizyty w szpitalu.

Do objawów wścieklizny zaliczają się:

• osłabienie organizmu
• bóle mięśniowe
  
• gorączka
• zaburzenia mowy
• omamy
• drgawki
• stan odrętwienia

Wścieklizna jest chorobą niebezpieczną, jest zatem się czego obawiać. Najczęściej człowiek zaraża się w wyniku ugryzienia zwierzęcia będącego nosicielem wirusa. Wścieklizna zagraża nam jednak bardziej w wyniku pogryzienia przez lisa czy psa niż nietoperza. Jeśli jednak mieliśmy kontakt z jakimś zwierzęciem, zostaliśmy ugryzieni i czujemy się źle, jak najszybciej zgłośmy się do lekarza.

W przypadku natknięcia się na zwierzę, które może być zakażone wścieklizną, nie zbliżajmy się do niego. Pomocy może udzielić nam powiatowy lekarz weterynarii.

Czy ugryzienie nietoperza jest niebezpieczne?

Ugryzieniu nietoperza nie towarzyszy żadne zagrożenie. Z reguły nie jest ono dla człowieka niebezpieczne, choć jest nieprzyjemne i pozostawia po sobie niewielki strupek. Po ugryzieniu na wszelki wypadek lepiej zgłosić się do lekarza, który oceni, czy trzeba przeprowadzić jakieś badanie.

Warto podkreślić, że rzadko zdarza się, by nietoperz ugryzł człowieka. Najczęściej jest to spowodowane próbami brania zwierzęcia do rąk. Samo spotkanie nietoperza nie jest niebezpieczne, a zwierzę nie robi bezpośredniej krzywdy człowiekowi. Ryzyko ugryzienia teoretycznie istnieje, ponieważ każde dzikie zwierzę może zachować się nieobliczalnie w przypadku zagrożenia. Pamiętajmy jednak, że przypadki ugryzienia człowieka przez nietoperza zakażonego wirusem wścieklizny do tej pory nie zostały odnotowane w Polsce.

Ssaki te, nawet chore, starają się uniknąć kontaktu z człowiekiem i zwyczajnie uciec. Jeśli zatem zaliczymy spotkanie z nietoperzem, zróbmy wszystko, by zwierzę mogło uciec samodzielnie. Nigdy nie chwytajmy nietoperza gołymi rękami!

Jak pozbyć się nietoperzy?

Nietoperze chętnie przebywają w miejscach, w których jest ciemno i wilgotno. Mogą zatem zadomowić się na strychach lub w piwnicach albo w przydomowych budynkach, gdzie czują się bezpiecznie. Jeśli nie chcemy, by w naszym domu zamieszkały nietoperze, zwracajmy uwagę na to, by w dachu i w budynku nie było żadnych szczelin, którymi mogłyby przedostać się ssaki.

Gdy już okaże się, że w naszym gospodarstwie jednak zadomowiły się ssaki, nie próbujmy usuwać ich na własną rękę. Najlepszą metodą jest zgaszenie światła i otworzenie szeroko okna. Nietoperz powinien samodzielnie opuścić pomieszczenie. Jeśli to się nie uda, najlepiej jest poprosić o pomoc organizacje, które zajmują się ochroną nietoperzy. Pracownicy przyjadą i po zachodzie słońca wypuszczą zwierzę z domu.

Nietoperzy nie należy brać do rąk ani chwytać do pudełek. Nie wolno wypuszczać ich na zewnątrz w ciągu dnia – robi się to dopiero wieczorem, gdy słońce już zajdzie.

Czy nietoperze atakują ludzi?

Nietoperz, który wpadnie do pomieszczenia, zwłaszcza takiego, w którym zapalimy światło, może się po nim wściekle miotać. Zazwyczaj powoduje to wrażenie, że zwierzę próbuje nas zaatakować i że lata wkoło naszej głowy. Zamiast poddawać się panice, najlepiej jest otworzyć okno, zgasić światło odsunąć się pod ścianę i nie poruszać. W tym czasie nietoperz powinien zorientować się, że znalazł się w pomieszczeniu i odnaleźć drogę do wyjścia. Z reguły tak właśnie się dzieje.

Czy nietoperze wplątują się we włosy?

Nietoperze nie atakują głowy człowieka i nie wplątują się we włosy. Mają zdolność echolokacji, dzięki czemu świetnie odnajdują się w otaczającej je przestrzeni, wyłapując wszystkie zagrożenia.

Czy nietoperze hibernują?

Nietoperze zapadają w sen zimowy, czyli hibernują w okresie, w którym brakuje pokarmu. Ssaki te jedzą owady, które są łatwo dostępne wiosną i latem, ale które ciężko znaleźć zimą, gdy temperatury spadają. Z tego względu hibernują w miejscach, w których są osłonięte przed zimnem - jaskiniach, dziuplach drzew, czasem na starych strychach.

Nietoperzy nie należy budzić z zimowego snu, ponieważ zwyczajnie mogą zginąć. Zwierzę naturalnie wybudza się co jakiś czas, by zaspokoić swoje zapotrzebowanie odżywcze. Częste budzenie może jednak doprowadzić do szybszego zużycia zapasów, a w konsekwencji do śmierci zwierzęcia.

Niektóre gatunki nietoperzy na zimę odlatują do miejsc, w których klimat jest łagodniejszy.